Uczniowie cudzoziemscy muszą opanować nie tylko struktury gramatyczne języka polskiego, ale przede wszystkim poznać specyficzne słownictwo wykorzystywane na lekcjach obowiązkowych dla danego etapu edukacyjnego. Nie jest to zadanie łatwe. W podręcznikach do historii słownictwa specjalistycznego jest szczególnie dużo. To również spore wyzwanie edukacyjne dla nauczycieli historii, często nieposiadających szczegółowej wiedzy z zakresu glottodydaktyki. Jak więc pracować z uczniem cudzoziemskim, na czym się skupić, czego od niego wymagać?
Nauczyciel historii powinien mieć świadomość, że cudzoziemiec nie opanuje całkowicie słownictwa z zakresu tego przedmiotu. Część słów opanuje jedynie w sposób bierny. Będzie rozumiał znaczenie danego słowa, ale nie użyje go choćby podczas ocenianej jego wypowiedzi ustnej. Kiedy będzie czytał tekst dotyczący wydarzeń historycznych, rozpozna znaczenie słowa i zrozumie sens czytanej wypowiedzi pisemnej, ale później nie posłuży się tym słowem, przedstawiając własnymi słowami treść. Prowadzący zajęcia powinien więc zastanowić się, które słowa są kluczowe dla danego tematu, a których uczeń może używać w sposób pasywny.
Znajomość historii to nie tylko poprawne definiowanie pojęć, wymienianie dat, postaci, wydarzeń po polsku. To przede wszystkim wiedza o procesie historycznym – przyczynach i skutkach działań postaci mających wpływ na dzieje świata czy poszczególnych państw. Uczeń cudzoziemski, zwłaszcza w początkowej fazie nauki języka polskiego, nie wyjaśni tak precyzyjnie jak uczeń polski, dlaczego jakieś wydarzenie miało miejsce albo jakie były jego skutki. Może jednak rozumieć sens omawianego wydarzenia historycznego, chociaż nie potrafi jeszcze powiedzieć o nim poprawnie w języku polskim. Uczeń cudzoziemski może bowiem przeczytać o nim na przykład w innej wersji językowej. Na tym właśnie powinien skupić się nauczyciel historii – rozpoznać, czy uczeń cudzoziemski posiada wiedzę na temat omawianego etapu w dziejach historii, a następnie ocenić poziom tej wiedzy u ucznia. Wiedzy historycznej, a nie językowej.
Prowadzący zajęcia powinien zastanowić się, czego będzie wymagał od swojego ucznia cudzoziemskiego, jakie minimum wiedzy wyznaczy uczniowi. Dobrze jest zacząć od zaplanowania sprawdzianu/testu lub zestawu pytań dla ucznia cudzoziemskiego, zastanowienia się, jakie pojęcia musi opanować uczeń, jakie postaci powinien znać i czego dokonały te osoby, jakie wydarzenia historyczne są ważne. Wówczas nauczyciel historii może zdecydować, w jakiej formie uczeń cudzoziemski będzie musiał zdać sprawę ze swojej wiedzy.
Nauczyciel cały czas powinien przy tym pamiętać, że uczeń, któremu wyznacza porcję materiału do nauczenia, nie opanował w wystarczającym stopniu języka polskiego. Jak zatem sprawdzić wiedzę ucznia?
Czy uczeń cudzoziemski zawsze musi sam definiować pojęcia? Czy musi werbalnie dokonać opisu wydarzeń? Nie zawsze. Zacznijmy od przygotowań samego ucznia do lekcji. Współcześnie niemal wszyscy uczniowie, polscy i cudzoziemscy, korzystają z narzędzi internetowych. Cudzoziemiec może zatem treść omawianego przez nauczyciela rozdziału przetłumaczyć na swój język za pomocą jednego z dostępnych w internecie translatorów. Będzie on zapoznawał się z materiałem historycznym ujętym w podręczniku za pośrednictwem języka, który jest mu bliski. Dobrze jest wskazać uczniowi cudzoziemskiemu wcześniej, który rozdział będzie omawiany przez nauczyciela na kolejnej lekcji – uczeń będzie mógł w domu w spokoju zapoznać się z jego treścią.
Trudniejsze do wyjaśnienia werbalnie wydarzenia historyczne uczeń może zaprezentować nauczycielowi w postaci rysunkowej – komiksu, prezentacji, kolażu. Nauczyciel może mieć wątpliwości, czy uczeń rzeczywiście rozumie przedstawione wydarzenia i czy wykonał pracę sam. W tym momencie ważną rolę odgrywa współpraca z nauczycielem języka polskiego jako obcego. Uczeń cudzoziemski wspólnie z nim może przygotować krótką, prostą wypowiedź do każdego wykonanego etapu np. komiksu. Cudzoziemiec może na dodatkowej lekcji języka polskiego przećwiczyć swoją wypowiedź ustną. Pod każdą ilustracją uczeń cudzoziemski może również zapisać słowa kluczowe, które pomogą mu podczas wypowiedzi ustnej przed nauczycielem historii. Nauczyciel przedmiotu w taki sposób zyskuje również wiedzę na temat postępów ucznia – nauczyciel języka polskiego jako obcego po skończeniu zajęć poinformuje go tym, jak wyglądała praca z uczniem.
Nauczyciel historii może również zaproponować, aby uczeń cudzoziemski:
- ułożył we właściwej kolejności ilustracje lub obrazki przedstawiające omówione wydarzenie historyczne
- dopasował tytuł, zdanie lub inny fragment tekstu do obrazka
- dopasował nazwisko do podobizny postaci historycznej
- dopasował datę do wydarzenia pokazanego na ilustracji
- zaznaczył na mapie, gdzie odbyło się ważne wydarzenie, gdzie znajduje się zabytek
Uczeń może również przygotować plakat, na którym zaprezentuje najciekawsze miejsca danego regionu, w dowolnej formie graficznej przedstawi polskie symbole narodowe, przygotuje drzewo genealogiczne wybranej dynastii.
Nauczyciel historii z pewnością zechce również sprawdzić u ucznia rozumienie tekstu. Należy w pierwszej kolejności sięgnąć po fragmenty zamieszczone w podręczniku, z którego korzystają wszyscy uczniowie.
Na przykładzie fragmentu rozdziału 4 z podręcznika „Historia wczoraj i dziś” do czwartej klasy wydawnictwa Nowa Era zobaczmy, jak można wykorzystać go w pracy z uczniem cudzoziemskim.
Rozdział zatytułowano „Jadwiga i Jagiełło – unia polsko-litewska”. Zamieszczono tu krótką notkę o królowej Jadwidze ("Jadwiga na polskim tronie"):
To świetny fragment, który uczeń cudzoziemski może wstępnie przetłumaczyć za pomocą translatora, ale później, po wykonaniu kilku zadań, będzie go doskonale rozumiał samodzielnie. Ten krótki tekst zawiera wiele ważnych słów: król, ród, władca, monarcha, syn, krewny, możny, córka. Występują również istotne czasowniki w czasie przeszłym: zasiadł, trwały, otrzymała, odbyła się, odziedziczyła. Słowa te na pewno uczeń cudzoziemski usłyszy wielokrotnie podczas innych lekcji historii. Warto, aby je zapamiętał.
Nauczyciel historii może poprosić, żeby nad tym tekstem wspólnie z uczniem cudzoziemskim popracował nauczyciel języka polskiego jako obcego podczas zajęć dodatkowych. Tekst ten może stanowić dobry punkt wyjścia do przygotowania drzewa genealogicznego, słowniczka ważnych pojęć (również w formie rysunkowej), krótkiego komiksu, powtórzenia liczebników czy utrwalenia czasu przeszłego. Nauczyciel może przygotować ten tekst w taki sposób, aby uczeń utrwalał ważne słowa – uzupełniał luki usłyszanym słowem, zamieszczał we właściwym miejscu słowa wypisane w ramce, wreszcie wpisywał właściwe wyrazy samodzielnie bez podpowiedzi.
Nauczyciel historii może posłużyć się tym fragmentem na sprawdzianie. Podobnie jak czynił to nauczyciel języka polskiego jako obcego, może on poprosić ucznia o uzupełnienie tekstu wskazanymi wyrazami, uzupełnienie schematycznego drzewa genealogicznego imionami i nazwiskami władców, wstawienie odpowiednich dat. Ważne, aby uczeń miał możliwość przećwiczenia wyznaczonej partii materiału – pod względem językowym i przedmiotowym. Jeżeli pozwolimy uczniowi cudzoziemskiemu odpowiednio przygotować się do sprawdzianu lub odpowiedzi ustnej, z pewnością poradzi sobie z wyznaczonymi zadaniami na lekcjach historii.
W rozdziale tym zamieszczono również wiele ilustracji i zdjęć oraz mapę. Nauczyciel powinien chętnie korzystać z dołączonych materiałów ikonograficznych na każdej lekcji – zdecydowanie ułatwiają one uczniom cudzoziemskim przyswajanie wiedzy historycznej.
Dodajmy jeszcze, że nauczyciel historii powinien wyznaczać uczniowi cudzoziemskiemu sukcesywnie niewielką partię materiału do nauczenia się. Mogą to być krótkie fragmenty jak ten omówiony powyżej. Głównym źródłem pisanym wiedzy historycznej w początkowym etapie poznawania języka polskiego powinien być dla ucznia cudzoziemskiego podręcznik. Uczeń cudzoziemski małymi krokami, ale stale będzie poszerzał swoją wiedzę historyczną. Powinno się również pamiętać, że bardzo często słabe wyniki sprawdzianów czy odpowiedzi ustnych u cudzoziemców nie są efektem braku ich wiedzy historycznej, ale niewystarczającej znajomości języka polskiego. Nauczyciel historii powinien więc być w stałym kontakcie z nauczycielem języka polskiego jako obcego, aby uczeń cudzoziemski mógł w sposób dobrze zorganizowany i systematyczny jednocześnie poznawać język polski i fakty historyczne.