Jak opisać postać? Tworzenie wypowiedzi pisemnych z uczniem cudzoziemskim cz.1

Rozpoczynamy cykl poświęcony rozwijaniu sprawności pisania u uczniów cudzoziemskich. Podpowiemy, jak uczyć ich tworzenia wypowiedzi pisemnych oraz zaprezentujemy ćwiczenia z podręczników do nauki języka polskiego, które sprawdzą się podczas zajęć.

Nauczenie cudzoziemca poprawnego tworzenia wypowiedzi pisemnych nie jest zadaniem łatwym. Wymaga czasu, poświęcenia uwagi uczniowi, który jeszcze zwykle nie posługuje się polszczyzną w zadowalającym stopniu. Dlatego nauczyciele powinni rozłożyć pracę związaną z konstruowaniem krótszych lub dłuższych form pisemnych w czasie. Uczeń cudzoziemski nie musi otrzymać oceny za charakterystykę czy rozprawkę już po dwóch lekcjach. Nie należy się spieszyć. Stopień można wystawić uczniowi nawet po dwóch miesiącach zajęć lub na koniec semestru. Celem nauczyciela nie powinna być sama ocena, a rzeczywiście nabyta przez ucznia umiejętność stworzenia poprawnej, ciekawej wypowiedzi pisemnej. Nie znaczy to, że nauczyciel nie powinien ucznia nagrodzić lub zasygnalizować, z czym ma jeszcze problemy. Po każdym cząstkowym zadaniu nauczyciel może postawić „plus” lub „minus”, wskazać na skali jakość wykonanego zadania itp. Aby uczeń cudzoziemski rzeczywiście opanował przyzwoicie zasady wyznaczonej przez nauczyciela formy pisemnej, musi on wykonać wiele ćwiczeń redakcyjnych, sięgnąć do słowników, przyswoić reguły gramatyczne, składniowe, a to wymaga czasu.

Kolejna bardzo ważna uwaga – uczeń cudzoziemski musi otrzymać od nauczyciela wzorzec danej formy wypowiedzi pisemnej. Cudzoziemiec nie napisze poprawnej recenzji lub dobrego streszczenia, jeśli nie zobaczy wzoru takiej wypowiedzi. Zdecydowanie musi mieć on punkt odniesienia do poprawnego schematu. Nie można więc na początkowych zajęciach pokazać uczniowi fotografii jakiejś osoby i kazać mu bez przygotowania, w szczególności zebrania potrzebnego słownictwa, scharakteryzować przedstawioną postać. Należy zacząć od ćwiczeń redakcyjnych, gromadzenia materiału leksykalnego i konstrukcji składniowych. Po nauczeniu cudzoziemca elementów cząstkowych, można przejść do twórczego pisania.

Od czego więc zacząć? Co zaproponować uczniowi cudzoziemskiemu?

Zacznijmy od przymiotnika!

Znajomość wielu przymiotników pozwoli uczniowi dokonać wstępnego opisu postaci bez uciekania się do skomplikowanych konstrukcji gramatycznych. Zauważmy, że kiedy mówimy o czyimś wyglądzie, zwykle wypowiadamy się tak: on jest przystojny/niski/wysoki/szczupły/gruby, ona jest ładna/wysoka/niska/szczupła/gruba. Kiedy chcemy opisać czyjś charakter, również wykorzystujemy przymiotniki: on jest uparty/otwarty/nieśmiały, ona jest uparta/otwarta/nieśmiała itd. Za pomocą przymiotnika możemy również opowiedzieć o tym, jak ktoś się zachowuje: on jest agresywny/rozrzutny/punktualny, ona jest rozrzutna/punktualna/oczytana. Nie musimy budować trudnych zdań. Wystarczy, że posłużymy się przymiotnikiem, który precyzyjnie określi czyjś wygląd lub usposobienie, a nasz rozmówca dobrze odczyta naszą intencję komunikacyjną.

Poniżej prezentujemy kilka wybranych ćwiczeń świetnie nadających się do wykorzystania podczas zajęć wprowadzających opis i charakteryzowanie postaci.

1. Język polski w pigułce, K. Sołtowska, T. Jurek, K. Labuda-Di Marino, B. Tuczyńska-Nowak, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2010

Ćwiczenie pozwalające wypowiedzieć się uczniom dosłownie w kilku słowach, ale już dość precyzyjnie. Ćwiczenie wykorzystuje przymiotniki internacjonalizmy.

2. Język polski w pigułce, K. Sołtowska, T. Jurek, K. Labuda-Di Marino, B. Tuczyńska-Nowak, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2010

To ćwiczenie pozwala zgromadzić najbardziej podstawowe słownictwo dotyczące wyglądu oraz usposobienia opisywanej osoby. Uczniowie mogą wspólnie z nauczycielem wykonać rysunki do przedstawionych przymiotników, nauczyciel może również dysponować dodatkowymi fotografiami ilustrującymi konkretną cechę wyglądu ˗ jednocześnie odczytywać przymiotnik i pokazywać wybraną osobę na ilustracji. Można posłużyć się także słownikiem dwujęzycznym, aby uczeń w pełni zrozumiał znaczenie prezentowanych słów.

3. Język polski w pigułce, K. Sołtowska, T. Jurek, K. Labuda-Di Marino, B. Tuczyńska-Nowak, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2010

To ćwiczenie prezentuje bardzo krótki opis osoby, stanowi punkt wyjścia do stworzenia swojego tekstu opisującego na przykład kogoś bliskiego lub właśnie idealną dziewczynę/idealnego chłopaka. Nauczyciel może potraktować ten tekst jako ćwiczenie drylowe – tam, gdzie znajdują się przymiotniki, zostawić miejsce uczniowi na wpisanie własnych przymiotników. Ćwiczenie to stanowi również ciekawy punkt wyjścia do rozmowy o kanonach piękna w różnych kulturach.

4. Hurra! Po polsku 2, A. Burkat, A. Jasińska, Prolog, Kraków 2005, str. 6-13, lekcja 1 „Osobowość”

Ćwiczenia ujęte w podręczniku Hurra!2 w rozdziale „Osobowość” stwarzają nauczycielowi wiele możliwości wprowadzania przymiotnika w czasie zajęć. Dodatkowo do wielu ćwiczeń dołączono nagrania, więc uczeń może zapoznać się z treściami zamieszczonymi w podręczniku również poprzez słuchanie. W ćwiczeniach zgromadzono bardzo dużo przymiotników opisujących wygląd, charakter czy zachowanie osoby. Nauczyciel powinien więc pamiętać, aby nie spieszyć się i raczej skupić się na jednym lub dwu ćwiczeniach, aby uczeń miał szansę przyswoić prezentowaną wiedzę.

Powyżej zaprezentowaliśmy ćwiczenia z podręczników przeznaczonych do pracy z cudzoziemcami. Teraz przyjrzyjmy się, jak pracować z przykładowym podręcznikiem do języka polskiego dla polskich uczniów.

5. Nowe słowa na start! Podręcznik do języka polskiego dla klasy czwartej szkoły podstawowej, Nowa Era 2017

Warto podkreślić, że w powyższym podręczniku zamieszczono wzór opisu postaci – przyjaciółki. Prowadzący zajęcia może sam przeczytać zamieszczony opis bądź poprosić swoich polskich uczniów o przygotowanie nagrania tekstu z podręcznika i odtworzyć cudzoziemcowi w trakcie zajęć. Uczeń cudzoziemski może początkowo wyłącznie słuchać tekstu, a następnie mieć przed sobą tekst w trakcie słuchania. Uczeń stara się wyszukać słowa będące przymiotnikami. Można także zaproponować uczniowi narysowanie opisywanej postaci wraz z atrybutami, o których mowa w tekście. Należy przy tym pamiętać, aby przed pracą z tą dłuższą formą tekstową wprowadzić nazwy części ciała.

Na tej samej stronie znajduje się ramka z przydatnymi kategoriami dotyczącymi wyglądu. Nauczyciel może wpisać wymienione kategorie do tabeli, wydrukować i przekazać uczniom. Uczniowie cudzoziemscy wpisują do tabeli podane już przymiotniki oraz uzupełniają o kolejne, posiłkując się słownikiem dwujęzycznym lub słownikiem obrazkowym.

Dodajmy na koniec, że nauka tworzenia wypowiedzi pisemnych nie zakłada wyłącznie pisania podczas zajęć. W trakcie lekcji nauczyciel kształtuje u uczniów również umiejętność słuchania i czytania ze zrozumieniem, wypowiadania się. Jeśli to tylko możliwe, nauczyciel powinien odtwarzać uczniom cudzoziemskim na wybranym nośniku zapisany tekst, tak, aby mogli go usłyszeć i nauczyć się wychwytywać wybrane słowa. Uczniowie powinni także mieć możliwość wypowiedzenia się na temat wyglądu danej postaci, a następnie wypowiedzieć się w formie pisemnej.