Jak korzystać ze słownika podczas zajęć z uczniami cudzoziemskimi - słownik minimum.

Praca ze słownikiem nie musi być nudna – zarówno dla nauczycieli, jak i uczniów. Podpowiadamy, jak twórczo korzystać ze słownika minimum podczas przygotowań do lekcji oraz w trakcie zajęć.

 

Na rynku wydawniczym ukazało się wiele pozycji słownikowych skierowanych do cudzoziemców oraz nauczających języka polskiego jako obcego. Z pewnością wiele z tych wydawnictw warto mieć w swojej prywatnej biblioteczce, ale chyba nie sposób mieć wszystkich. Nauczyciele powinni więc być w stałym kontakcie ze szkolnym bibliotekarzem i zaproponować uzupełnienie szkolnych zasobów o najpotrzebniejsze tytuły.

Zacznijmy od przybliżenia słownika minimum. Słowniki takie powstały dla wielu języków europejskich. Pozwalają one uczącym przygotowywać zbiory ćwiczeń i podręczniki uwzględniające podstawowe słownictwo, a kursantom poznać najpotrzebniejsze słowa i zwroty w początkowej fazie nauki języka obcego. Słownik minimum dla języka polskiego opracowała Halina Zgółkowa. Słownik, co warto zauważyć, zawiera również zarys gramatyki polskiej. W zarysie tym opisano zasady odmiany rzeczowników, przymiotników, czasowników, liczebników i zaimków. Słownik zawiera wzory odmiany wymienionych części mowy – nauczyciel języka polskiego może skorzystać z nich podczas zajęć z uczniami cudzoziemskimi. Można wybrany wzorzec zaprezentować na tablicy multimedialnej, ekranie komputera lub dostosować do własnych potrzeb lekcyjnych i dać uczniom do wklejenia w zeszycie przeznaczonym do języka polskiego jako obcego. Zarys gramatyki zawiera również listę najważniejszych przedrostków, przyrostków i wyrażeń przyimkowych w języku polskim. W słowniku umieszczono także znaki graficzne polskiego alfabetu.

Słownik zawiera indeks haseł, ale co najważniejsze, hasła występujące w słowniku podzielono również na pola tematyczne. Wyszczególniono następującą listę pól tematycznych:

- człowiek

- człowiek w środowisku społecznym

- komunikacja międzyludzka

- dom i jego wyposażenie

- życie społeczne, gospodarcze i kulturalne

- forma istnienia w przestrzeni

- czas

- środowisko naturalne

Każda z powyższych kategorii zawiera jeszcze podkategorie, np. w polu tematycznym „człowiek w środowisku społecznym” wyróżniono m.in.: „członkowie rodziny, nazwy zawodów, funkcje polityczne i społeczne”.

Nauczyciel pracujący z uczniami cudzoziemskimi może więc na tej podstawie zorientować się, jakie słowa wprowadzić na zajęciach o ludziach i ich otoczeniu, hobby, sporcie, porach roku, kolorach czy pożywieniu.

Dodatkowym ułatwieniem w dotarciu do potrzebnych słów w danym polu tematycznym jest zamieszczona na końcu słownika lista wyrazów z podziałem na kategorie gramatyczne. Poniżej prezentujemy, jak wygląda to w słowniku minimum:

,

Zauważmy, że w kategorii „Grzeczność językowa” odnotowano kilkadziesiąt zwrotów grzecznościowych. Z pewnością nie wszystkie uczeń będzie musiał opanować, ale to cenne narzędzie dla nauczyciela, który otrzymuje gotowy zestaw do wykorzystania na zajęciach. Prowadzący lekcje może na tej podstawie przygotować karteczki z zapisanymi zwrotami grzecznościowymi i poprosić uczniów o odegranie scenek, w których takie zwroty powinny się pojawić (np. udzielenie informacji, prośba o pomoc, podziękowanie). Nauczyciel może także wykorzystać ten zbiór podczas lekcji na temat zasad pisania listów. Uczniowie cudzoziemscy otrzymują puste kartki pocztowe ze zwrotami powitalnymi i muszą dokończyć np. pozdrowienia z wakacji, napisać list do cioci czy nauczyciela. Uczniowie mogą również losować karteczki ze zwrotami grzecznościowymi i mówić (lub narysować), w jakiej sytuacji używa się danego zwrotu.

Słownik minimum zawiera także indeks kilkudziesięciu przysłów. Znalazły się tu bardzo popularne przysłowia: „Nie chwal dnia przed zachodem słońca”, „Wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej”, „Czas to pieniądz”. Nauczyciel nie musi już samodzielnie gromadzić przysłów, posiłkując się wieloma słownikami czy innymi źródłami wiedzy. Otrzymuje listę idiomów do pracy z uczniami. Przysłowia mogą stanowić ciekawy pretekst do rozmowy na różne tematy dotyczące młodzieży. Nauczyciel może również zaproponować ćwiczenia i zadania związane ze znaczeniem wybranego przysłowia. Przysłowie „Co kraj, to obyczaj” to pretekst do rozmów o kulturach uczniów cudzoziemskich, „Jak ty komu, tak on tobie” - pole do rozmowy o relacjach uczniów w szkole i poza nią, a także do ćwiczeń o zaimkach.

Wreszcie Słownik minimum języka polskiego to przede wszystkim hasła i ich definicje. To dobre narzędzie dla samych nauczycieli – warto przyjrzeć się, jak zbudowane są definicje wybranych części mowy i posiłkować się nimi podczas zajęć. Nauczyciel nie powinien dosłownie cytować definicji ze słownika. Wydawnictwo to powinno raczej stanowić inspirację do nabycia umiejętności definiowania słów podczas zajęć z języka polskiego. To bardzo ważne, aby nauczyciel prowadzący lekcje dla uczniów cudzoziemskich potrafił w sposób bardzo prosty zdefiniować nieznane uczącym się słowo. 

Prowadzący zajęcia może poprosić uczniów, aby skorzystali ze słownika w celu zanotowania definicji wyrazów. Mogą to być na przykład słowa: poniedziałek, studiować, pełny. Uczniowie szukają tych wyrazów w słowniku i zapisują w zeszytach ich definicje. Przykładowo słowo poniedziałek słownik definiuje: „pierwszy po niedzieli dzień tygodnia”. Nauczyciel może zaproponować uczniom stworzenie własnych definicji podobnych wyrazów, np. wtorek, uczyć się, pusty. Uczniowie poprzez analogię do zanotowanych wcześniej definicji spróbują poprawnie wykonać to zadanie. W taki sposób nauczyciel może realizować również z uczniami cudzoziemskimi podstawę programową dla przedmiotu język polski.

Na koniec dodajmy, że w słowniku, jak podaje autorka, zanotowano 2144 pełne artykuły hasłowe.

Bibliografia:

Halina Zgółkowa, Słownik minimum języka polskiego z zarysem gramatyki polskiej, Poznań 2009