Charakterystyka bezpośrednia postaci. Tworzenie wypowiedzi pisemnych z uczniem cudzoziemskim cz.2

Drugi z cyklu artykuł poświęcony rozwijaniu sprawności pisania u uczniów cudzoziemskich. Podpowiadamy, jakie ćwiczenia zaproponować cudzoziemcom podejmującym próby pisania charakterystyki postaci oraz gdzie znaleźć ciekawe materiały dydaktyczne.

Zadanie polegające na scharakteryzowaniu bohatera lektury szkolnej, kolegi lub koleżanki z klasy, przyjaciela czy kogoś z rodziny jest często wyznaczane uczniom przez nauczycieli języka polskiego. Z zadaniem tym muszą zmierzyć się również cudzoziemcy uczący się w polskiej szkole.

Charakterystyka to coś więcej niż sam opis postaci. Uczeń powinien nie tylko przedstawić wygląd zewnętrzny bohatera, ale również zaprezentować jego usposobienie, postawę wobec innych, zainteresowania, umiejętności. To wiele elementów wymagających użycia różnorodnych konstrukcji gramatycznych. Nauczyciel przygotowujący uczniów cudzoziemskich do napisania charakterystyki powinien więc wyodrębnić części składające się na ten rodzaj wypowiedzi pisemnej i przećwiczyć z uczniami każdą z nich. Uczniowi cudzoziemskiemu będzie zdecydowanie łatwiej stworzyć spójny tekst po wykonaniu serii ćwiczeń odnoszących się do wybranego elementu charakterystyki.

Jaką formę pracy zaproponować uczniom?

Cechy wewnętrzne charakteryzowanej postaci

usposobienie, postawa wobec innych – definiowanie, praca ze słownikiem języka polskiego

Dobrze jest zacząć od zaprezentowania uczniom przymiotników, które określają usposobienie człowieka lub jego postawę wobec innych ludzi. Zadaniem uczniów będzie znalezienie wybranych przymiotników w słowniku języka polskiego i zapisanie definicji. To bardzo dobre ćwiczenie pozwalające wzbogacić zasób słownictwa i poszerzyć znajomość konstrukcji gramatycznych. Dlaczego to ćwiczenie dobrze jest zaproponować uczniom cudzoziemskim właśnie podczas przygotowań do pisania charakterystyki? Tekst zawierający wyłącznie wyliczenia typu on jest miły, sympatyczny, uczynny, koleżeński, pracowity itp. byłby nudny i w zasadzie nie spełniałby wymogów stawianych charakterystyce. Uczeń powinien wyjaśnić, kiedy bohater wykazał się pracowitością, poprzeć przykładami, w jakich sytuacjach ktoś zachował się po koleżeńsku itd. Uczeń cudzoziemski może mieć trudności z przytoczeniem przykładów w języku polskim, zastosowaniem właściwego słownictwa i struktur gramatycznych. Definicje słownikowe stanowią więc bardzo ciekawą propozycję pozwalającą rozbudować uczniowi swój tekst o konkretne przykłady, sformułowania czy synonimy. Warto zaproponować uczniom skorzystanie ze słownika w wersji elektronicznej podczas lekcji. Jeżeli uczeń będzie musiał dokończyć zadanie w domu lub zechce samodzielnie popracować nad zagadnieniem, będzie miał dostęp do treści omawianych w trakcie zajęć. 

Nauczyciel może skorzystać na przykład z Wielkiego słownika języka polskiego PAN. Słownik dostępny jest pod adresem wsjp.pl. Należy podkreślić, że nauczyciel przed zajęciami powinien zapoznać się z definicjami zamieszczonymi w słowniku – nie wszystkimi będzie można posłużyć się w trakcie zajęć z uczniami na początkowym etapie nauki języka polskiego. Dobrze jest więc wybrać takie przymiotniki, które definiowane są w przystępny, prosty sposób. Uczniom bardziej zaawansowanym językowo oczywiście należy zaproponować trudniejsze hasła.

Uczniom początkującym nauczyciel może sam przygotować ćwiczenie polegające na dopasowaniu słowa do definicji lub skorzystać z dostępnych materiałów znajdujących się w podręcznikach. Warto jednak zaznajamiać cudzoziemców ze słownikiem nawet na bardzo wczesnym etapie nauki języka polskiego. 

Zobaczmy przykładowe definicje, które podaje Wielki słownik języka polskiego PAN:

gadatliwy – taki, który mówi dużo i chętnie

pracowity – taki, który chętnie wykonuje jakąś czynność lub zadanie

Jak uczeń może je twórczo wykorzystać w pisaniu charakterystyki?

Wybrane podstawowe konstrukcje:

jest + przymiotnik w mianowniku Wojtek jest gadatliwy.

jest osobą + przymiotnik w narzędniku Jakub jest osobą pracowitą.

Oto przykłady zdań uwzględniających treść z definicji słownikowej: 

1) Wojtek jest gadatliwy – mówi dużo i chętnie.

Wojtek jest osobą gadatliwą. Zawsze mówi dużo i chętnie.

2) Jakub jest pracowity – sumiennie i chętnie wykonuje wszystkie zadania.

Jakub jest osobą pracowitą. Zawsze sumiennie i chętnie wykonuje wszystkie zadania.

dowcipny – mający poczucie humoru i umiejący rozśmieszać innych oraz opowiadać dowcipy i robić żarty

W powyższej definicji posłużono się formą imiesłowu przymiotnikowego czynnego. Definicja dla bardziej zaawansowanych językowo uczniów. Nauczyciel może tę definicję uprościć: dowcipny – taki, który ma poczucie humoru, umie rozśmieszać innych oraz opowiadać dowcipy i żarty.

Oto przykłady zdań uwzględniających treść z definicji słownikowej:

Adam jest dowcipny. Zawsze ma poczucie humoru, umie rozśmieszać innych i robić żarty.

Adam jest osobą dowcipną. Zawsze ma poczucie humoru, umie rozśmieszać innych i robić żarty.

Adam to człowiek/uczeń/przyjaciel mający poczucie humoru. Adam to człowiek/uczeń/przyjaciel umiejący rozśmieszać innych. 

Warto dodać, że w Wielkim słowniku języka polskiego PAN uczeń znajdzie również przykłady użycia interesującego go słowa w zdaniach (cytaty), połączenia z innym wyrazami oraz wzór odmiany.

Definiowanie - materiały dydaktyczne

W podręcznikach do języka polskiego dla uczniów polskich oraz wydawnictwach do nauki języka polskiego jako obcego znajdziemy wiele ćwiczeń polegających na definiowaniu słów lub dopasowywaniu definicji.

Oto niektóre z nich:

K. Kołak, M. Malinowska, A. Rabczuk, D. Zackiewicz, Raz, dwa, trzy i po polsku mówisz ty! Podręcznik do nauki języka polskiego dla dzieci z Ukrainy, tom 1, Lwów 2015

(w ćwiczeniu III definiowane są również rzeczowniki) 

A. Burkat, A. Jasinska, Hurra!!! Po polsku 2, wyd. Prolog, 2005, str. 41, ćw. 11, 12

A. Klimowicz, M. Derlukiewicz, NOWE Słowa na start! Podręcznik do języka polskiego dla klasy czwartej szkoły podstawowej, Nowa Era, 2017, ćw. 3/93

M. Nagajowa, Język polski 6. Polubić czytanie, WSiP, 1995, str. 30, ćw. 6

Zainteresowania, umiejętności charakteryzowanej postaci

Tu nauczyciel powinien wprowadzić słownictwo dotyczące hobby, pasji, znajomości języków obcych czy rutyny dnia. Uczeń pozna lub utrwali głównie rzeczowniki i czasowniki należące do powyższych obszarów tematycznych. Dobrze sprawdzą się ćwiczenia polegające na przekształcaniu zdań – transformacji konstrukcji gramatycznych, rozwijaniu tekstu poprzez dopisywanie określeń do rzeczowników i czasowników oraz ćwiczenia drylowe. 

Wybrane podstawowe konstrukcje do przećwiczenia:

on/ona interesuje się/pasjonuje się + narzędnik

on/ona lubi/uwielbia + biernik

on/ona lubi/uwielbia/umie + bezokolicznik

Przykładowe zdania:

Dominika interesuje się/pasjonuje się malarstwem i fotografią.

Dominika lubi/uwielbia malarstwo i fotografię.

Partycja lubi/uwielbia/umie gotować.

Nauczyciel może wprowadzić jeszcze inne konstrukcje:

Pasją Dominiki jest malarstwo. Patrycję interesuje fotografia. Ulubionym zajęciem Marty jest czytanie książek. 

Zadanie polegające na przećwiczeniu różnych konstrukcji zdaniowych opisujących czyjeś zainteresowania znajdziemy w na przykład w publikacji: Ćwiczenia redakcyjne. Język polski, cz.1, red. M. Szewczyk, M. Marczyk, WSiP, 2020:

W poniższej publikacji zamieszczono ćwiczenia pozwalające utrwalić typowe konstrukcje służące do zaprezentowania czyichś pasji:

K. Sołtowska, T. Jurek, K. Labuda-Di Marino, B. Tuczyńska-Nowak, Język polski w pigułce, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2010

Poniżej prezentujemy ćwiczenie polegające na łączeniu poznanego słownictwa i konstrukcji gramatycznych. Ćwiczenie to pozwoli uczniom podejmować twórcze próby scharakteryzowania postaci.

Ćwiczenia redakcyjne. Język polski, cz.1, red. M. Szewczyk, M. Marczyk, WSiP, 2020

Uczeń musi dokonać kategoryzacji słów ujętych w ramce – w odpowiednie miejsce tabeli wpisuje wyrazy zgodnie z podziałem na części mowy. Nauczyciel może następnie polecić uczniowi, aby ułożył minimum cztery spójne ze sobą zdania zawierające po jednym wyrazie z każdej kolumny tabeli. Ćwiczenie to można łatwo dostosowywać do potrzeb lekcyjnych, ponieważ zaproponowano tu duży zbiór słownictwa, uczeń natomiast może tworzyć ciekawe fikcyjne postaci i charakteryzować je według własnego uznania.

Dodajmy na koniec, że uczeń cudzoziemski zawsze powinien otrzymać wzór danej wypowiedzi pisemnej, w tym przypadku charakterystyki bezpośredniej. Nauczyciel może samodzielnie przygotować uczniowi taki tekst, może również posłużyć się materiałem dydaktycznym dostępnym w podręczniku do języka polskiego i ewentualnie dostosować go do możliwości językowych ucznia cudzoziemskiego lub wybrać prostszy z podręcznika do nauki języka polskiego jako obcego.

Oto dwa przykłady charakterystyki:

A. Klimowicz, M. Derlukiewicz, NOWE Słowa na start! Podręcznik do języka polskiego dla klasy szóstej szkoły podstawowej, Nowa Era, 2019

K. Kołak, M. Malinowska, A. Rabczuk, D. Zackiewicz, Raz, dwa, trzy i po polsku mówisz ty! Podręcznik do nauki języka polskiego dla dzieci z Ukrainy, tom 1, Lwów 2015

Nauczyciel może taki wzór wypowiedzi pisemnej dostosować do własnych potrzeb lekcyjnych – wprowadzić luki w wybranych miejscach i poprosić uczniów o ich uzupełnienie, podać słownictwo w ramce i polecić uczniom zastąpienie wybranych słów tymi z ramki, przygotować test wyboru i po zapoznaniu uczniów z tekstem charakterystyki poprosić o wypełnienie go.

Zachęcamy również do przeczytania artykułu Jak opisać postać? Tworzenie wypowiedzi pisemnych z uczniem cudzoziemskim cz.1