Słownik gramatyczny języka polskiego – pomoc dydaktyczna w pracy z uczniem cudzoziemskim.

Jak możemy zachęcić uczniów do korzystania ze słowników? Pokażmy, że tam są ich nazwiska! W artykule piszemy o nazwach własnych zawartych w „Słowniku gramatycznym języka polskiego" oraz przydatnych funkcjach filtrowania uwzględnionych wyrazów.

Słownik gramatyczny języka polskiego podaje charakterystykę gramatyczną wyrazów polskich. Z założenia w słowniku nie definiuje się znaczeń uwzględnionych wyrazów. Znajdujące się w słowniku leksemy charakteryzowane są pod względem fleksyjnym – prezentowany jest paradygmat ich odmiany. W zależności od klasyfikacji leksemu podaje się również odpowiednio: rodzaj rzeczownika, rekcję przyimków i rzeczowników, aspekt czasowników. Obecna, czwarta już wersja słownika, zawiera charakterystykę gramatyczną ponad 450 000 wyrazów polskich (obecnych w słownikach i tekstach polskich oraz leksemy potencjalne). Słownik zawiera słownictwo współczesnej polszczyzny oraz uwzględnia najczęściej występujące w tekstach nazwy własne. Pomysłodawcą Słownika gramatycznego języka polskiego jest prof. Zygmunt Saloni.

Słownik gramatyczny języka polskiego może służyć nauczycielom szczególnie w trakcie przygotowań do lekcji oraz podczas tworzenia własnych materiałów dydaktycznych przeznaczonych dla uczniów cudzoziemskich i polskich. To ciekawe narzędzie dostępne jest w wersji online pod adresem sgjp.pl, więc nauczyciele oraz uczniowie mogą po nie sięgnąć także w domu. Dobrze jest również posiłkować się słownikiem podczas lekcji – uczniowie pod kierunkiem nauczyciela mogą korzystać z jego zasobów w trakcie uzupełniania ćwiczeń językowych. Warto zaproponować uczniom szkoły podstawowej pracę ze Słownikiem gramatycznym języka polskiego podczas lekcji dotyczących nazw własnych. Uczniowie, według podstawy programowej z języka polskiego, powinni umieć rozpoznawać nazwy osobowe i miejscowe oraz używać poprawnych form gramatycznych imion, nazwisk, nazw miejscowych i nazw mieszkańców. Słownik gramatyczny języka polskiego będzie dobrym narzędziem do zapoznawania uczniów cudzoziemskich z tymi zagadnieniami.

W niniejszym artykule skupimy się na wybranych zasobach słownika.

Szczególne grupy rzeczowników – nazwy własne w Słowniku gramatycznym języka polskiego.

Najnowsza wersja słownika zawiera nazwy wszystkich polskich miast i wsi oraz, w miarę możności, utworzone od nich przymiotniki, nazwy mieszkańców i mieszkanek.

Do słownika wprowadzono również imiona w wersji oficjalnej i potocznej (zdrobnienia).

Słownik rejestruje nazwiska faktycznie spotykane w Polsce, w tym nazwiska nie-Polaków. W obecnej wersji do słownika włączono te, które mają w Polsce co najmniej 50 nosicieli jednej płci. Słownik uwzględnia również nazwiska o niższej frekwencji – podaje je ze względu na ich nosicieli, np. Chopin.
Ciekawostką i dużym zaskoczeniem może być dla wielu cudzoziemców fakt, że ich nazwisko jest notowane w polskim słowniku. Informacja ta może być również źródłem motywacji dla uczniów (nie tylko cudzoziemskich) do czerpania wiedzy językowej ze słowników. Przed planowanymi zajęciami nauczyciel powinien upewnić się, że w istocie w słowniku widnieją nazwiska jego uczniów.
Poniżej przykładowe obce nazwisko i odmiana:

Nazwisko wietnamskie

Jak korzystać ze słownika? Jakie informacje otrzymuje użytkownik?

W okno wyszukiwania hasła wystarczy wpisać przykładową nazwę miasta, imię, jego zdrobnienie lub nazwisko i użytkownik słownika otrzymuje następujące dane:

- pełną odmianę wyrazu w postaci tabeli

- kwalifikację leksemu – jaką część mowy reprezentuje wyszukany leksem

- odsyłacze – pochodny przymiotnik oraz nazwę mieszkańca i mieszkanki w przypadku wprowadzonych nazw miast i wsi, formę oficjalną imienia w przypadku zdrobnień, formę żeńską od formy męskiej szukanego nazwiska.

Dodatkowo bardzo ciekawa informacja podawana jest w prawym górnym rogu – wskazywana jest przybliżona frekwencja wyszukanego leksemu w tekstach polskich. Zastosowano tu symbol graficzny z opisem słownym.

Dzięki możliwości filtrowania informacji zawartych w słowniku nauczyciel zyskuje interesujące narzędzie pracy. Może dostosowywać do swoich potrzeb zawartość listy haseł i tym samym samodzielnie opracowywać materiały dydaktyczne dla uczniów cudzoziemskich lub uzupełniać gotowe zadania z podręcznika o własne materiały przygotowane na bazie danych ze słownika.
Słownik oferuje wiele przydatnych otwartych i zamkniętych kryteriów filtrowania. Oto tylko niektóre z nich: klasa leksemów, typ wzoru deklinacyjnego, podklasa leksemów, klasa frekwencyjna, pospolitość.

Nauczyciel może wybrać jedno kryterium – np. klasa leksemów – rzeczownik. Słownik zawęzi listę haseł w tym przypadku do rzeczowników:

Można wybrać więcej niż jedno kryterium jednocześnie i zawęzić listę haseł na przykład do trzystu najbardziej frekwencyjnych w polskich tekstach rzeczowników rodzaju żeńskiego:

Nauczyciel może również odfiltrować np. wyłącznie nazwiska lub nazwy geograficzne, posłużywszy się kryterium pospolitość.

Zdecydowanie potrzebnym dla nauczycieli języka polskiego i języka polskiego jako obcego jest kryterium filtrowania klasa frekwencyjna. Pozwala ono precyzyjnie zawęzić pole wyszukiwania potrzebnych leksemów. Kiedy nauczyciel przygotowuje ćwiczenia dla uczniów cudzoziemskich zaczynających uczyć się języka polskiego, z pewnością zastanawia się, które słowa powinien wprowadzić najwcześniej. Wówczas może zaznaczyć opcję 300 najczęstszych leksemów, a słownik odfiltruje mu listę słów o największej frekwencji w tekstach polskich. Dzięki tej opcji nauczyciel zyskuje wiedzę, z którymi słowami zapoznać ucznia cudzoziemskiego w pierwszej kolejności. Jeżeli nauczyciel chce wyćwiczyć u swoich uczniów na przykład umiejętność koniugowania podstawowych czasowników, może dodać do opcji 300 najczęstszych leksemów kryterium klasa leksemów i zaznaczyć czasownik. Otrzymuje wiedzę, które czasowniki pojawiają się najczęściej w polskich tekstach i na tej podstawie może przygotować zadania dla swoich uczniów.

Kryterium filtrowania klasa frekwencyjna może również służyć nauczycielom jako narzędzie ułatwiające układanie autorskich czytanek, dyktand czy tekstów do sprawdzianów. Nauczyciel nie musi się już zastanawiać, które słowa mają najwyższą frekwencję, wystarczy je odfiltrować w słowniku i zacząć układać teksty.

Bibliografia:

M. Woliński, Z. Saloni, R. Wołosz, W. Gruszczyński, D. Skowrońska, Z. Bronk, Słownik gramatyczny języka polskiego, wyd. IV online, Warszawa 2020

sgjp.pl

Na naszym blogu polecamy również artykuł o Słowniku minimum H. Zgółkowej, link tutaj